فوبیا (Phobia) ترسی است غیرواقعی، شدید و طولانی مدت از یک جسم، شخص و یا موقعیتی خاص که نوعی از اختلالات اضطرابی به شمار می‌رود.
فردی که مبتلا به فوبیا می‌باشد ممکن است مدام در تلاش باشد تا از چیزی که باعث بروز ترس در او می‌شود دوری کند و یا آن وضعیت را با اضطراب و ناراحتی فراوان تحمل کند.
برخی از فوبیاها خاص و محدود هستند که فرد می‌تواند با دور کردن عامل هراس افکن از خود به زندگی معمولی خود ادامه دهد. برای مثال ممکن است کسی صرفا از عنکبوت‌ها(arachnophobia) بترسد که در این حالت می‌تواند با ایمن کردن محیط زندگی‌اش از ورود عنکبوت‌ها محرک ایجاد ترس را کاملا از بین ببرد. بعضی دیگر از فوبیاها در مکان‌ها یا موقعیت‌های گسترده‌تر دردساز می‌شوند. برای مثال علائم ترس از ارتفاع (acrophobia) می‌تواند با نگاه کردن به بیرون از پنجره یا با رانندگی بر روی پل‌های مرتفع بروز کند.
ترس از فضاهای بسته یا تنگناهراسی(claustrophobia) می‌تواند با سوار شدن در آسانسور یا استفاده از سرویس‌های بهداشتی کوچک تشدید شود. افرادی که این فوبیاها را دارند ممکن است نیاز به تغییرات چشمگیر در زندگی شان داشته باشند در موارد شدید فوبیا می‌تواند عامل تعیین کننده‌ی اشتغال، محل کار، مسیر رانندگی، فعالیت‌های اجتماعی و محیط زندگی فرد باشد.
علائم فوبیا یا هراس زدگی:
فوبیاهای کودکی عموما بعد از سن پنج سالگی و قبل از ده سالگی رخ می‌دهند و معمولا مدت کوتاهی دوام دارند. فوبیاهای با دوام بیشتر بعد از دوران کودکی آغاز می‌شوند خصوصا در پایان دهه‌ی دوم زندگی. فوبیاهای بزرگسالان بصورت عموم چندین سال طول می‌کشد و احتمال اینکه به خودی خود رفع شوند کم است و نیاز به مداخله و کمک یک درمانگر دارند. بدون درمان مناسب فوبیاها می‌توانند ریسک بروز سایر بیماری‌های روانی خصوصا اختلالات اضطرابی و افسردگی را افزایش دهند.
علائم فوبیا:
- احساس بیش از اندازه ناراحت کننده و مداوم ترس یا اضطراب که با جسم، فعالیت یا موقعیت خاصی بروز می‌کند.
- احساسات غیرمنطقی و یا نامتناسب با تهدیدات واقعی (اگرچه هر کسی ممکن است از یک سگ آزاد و تهدید کننده بترسد اما فرد مبتلا به فوبیا ممکن است از یک سگ آرام و تحت کنترل فرار کند.)
- اجتناب و دوری از جسم، فعالیت و یا موقعیتی که فوبیا را تشدید می‌کند. چون افرادی که فوبیا دارند تشخیص می‌دهند که ترس‌شان بیش از اندازه است و به این دلیل اغلب از علائمی که دارند احساس خجالت می‌کنند و برای جلوگیری از این خجالت زدگی از موارد محرک و یا تشدید کننده دوری می‌کنند.
- علائم جسمی مرتبط با اضطراب مانند: لرزش بدن، تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، گیجی، تهوع و یا علائم دیگری که منعکس کننده‌ی پاسخ «جنگ یا گریز» بدن نسبت به وضعیت‌های خطرساز هستند.
تشخیص فوبیا:
برای تشخیص ابتلا به فوبیا باید به یک فرد متخصص در زمینه‌ی اختلالات روانی و سلامت روان مراجعه شود تا با پرسش و گرفتن تاریخچه درمورد علائم فعلی و سابقه‌ی فردی و خانوادگی بتواند به نتیجه‌ی قطعی و درستی دسترسی پیدا کند.
خصوصا این موضوع مهم است که آیا اعضای خانواده سابقه‌ی فوبیا داشته اند یا نه. شما ممکن است هر تجربه یا ترومایی را که سبب ایجاد فوبیا شده است ( حمله‌ی یک سگ، گیر ماندن در آسانسور و …) را گزارش کنید.
در زمینه‌ی عکس العمل‌های‌تان و افکار و احساس‌تان در هنگام مواجهه با وضعیت هراسناک می‌تواند مفید باشد و توضیح دهید که برای اجتناب از موقعیت‌های ترسناک چه کارهایی انجام می‌دهید و با وجود فوبیا در زندگی‌تان محیط زندگی و کاری‌تان را چگونه تنظیم کرده اید و چقدر تحت تاثیر بیماری تان قرار دارید.
پیشگیری از فوبیا:
هیچ راه قطعی برای جلوگیری از آغاز یک فوبیا وجود ندارد. با این حال درمان درست و به موقع می‌تواند بسیار کمک کننده باشد و در زمینه‌ی رفع علائم منفی و تاثیرشان روی زندگی شما یاری‌تان کند.
درمان فوبیا:
- در زمینه‌ی فوبیاهای خاص درمان شناختی رفتاری می‌تواند مفید باشد. خصوصا در حالتی که درمان از راه حساسیت زدایی منظم وارد عمل شود که به آن مواجهه درمانی نیز گفته می‌شود. در این روش شما به تدریج با پای خود و تحت شرایط کنترل شده در معرض چیزی قرار می‌گیرید که از آن می‌ترسید زیرا وقتی شما در مقابل عامل ترس خود قرار بگیرید، می‌آموزید چگونه از طریق آرامش، کنترل تنفس یا سایر راهبردهای کنترل اضطراب بر ترس خود غلبه کنید. ( به خاطر داشته باشید که روش مواجهه سازی باید با حضور و نظارت فرد حرفه‌ای صورت بگیرد و نباید سرخود این روش را روی فرد اعمال کرد. زیرا می‌تواند عوارض زیانباری به بار بیاورد.)
- اگر شما دچار نوعی فوبیای اجتماعی باشید (ترس از سخنرانی در حضور عموم، ترس از دیده شدن و …) ممکن است پزشک شما از روش دارو درمانی و گفتار درمانی با شما پیش برود زیرا داروها می‌توانند لرزش دستان، تپش قلب و دمای بدن تان را کنترل کنند و به این ترتیب تا حد زیادی می‌توانید بر هشیاری خود هنگام حضور در اجتماع تسلط داشته باشید، البته با تاکید مجدد بر اینکه درمان‌های مشاوره‌ای نیز در کنار داروها انجام می‌شوند.
سخن پایانی:
اگر ترس‌ها و اضطراب‌های‌تان به گونه‌ای هستند که آرامش و زندگی شما را دچار اخلال کرده اند و یا موقعیت اجتماعی و شغلی‌تان را در معرض خطر قرارداده اند، پس بهتر است بدانید در این مرحله شما نیاز به راهنمایی و کمک یک فرد متخصص و درمانگر دارید، زیرا می‌توانید با اقدام به موقع از بروز سایر مشکلات و تشدید علائم‌تان جلوگیری کنید.
امروزه با وجود استرس‌های فراوان در زندگی شخصی و شغلی‌مان هر یک از ما در معرض ابتلا به انواع اضطراب‌ها و استرس‌ها قرار داریم پس با توجه به سلامت روان‌مان و علائم هشدار دهنده‌ای که ممکن است از خودمان دریافت کنیم به یاری ذهن و روان‌مان بشتابیم چون همه‌ی ما شایسته‌ی داشتن ذهنی آرام هستیم.
نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»
