نویسنده: مهدی مظفری
در دنیای امروز، گوشی‌های هوشمند به حدی در تار و پود زندگی ما تنیده شده‌اند که به سختی می‌توان تصور کرد بدون آنها روزمان را چگونه سپری می‌کردیم. اما این وابستگی بی‌حد و حصر، پیامدهای ناخوشایندی را نیز به همراه دارد. از تصادفات رانندگی و اختلالات خواب گرفته تا مشکلات در روابط و انزوا، شواهد نشان می‌دهد که گوشی‌های هوشمند نقشی انکارناپذیر در بسیاری از اتفاقات ناگوار ایفا می‌کنند.
شاید به نظر برسد که جامعه به نقطه اوج انتقاد از وسایل دیجیتال رسیده است. اما در میان این هیاهو، یک مسأله کلیدی همچنان مغفول مانده است: تاثیر مخرب گوشی‌های هوشمند بر رشد کودکان.
برخلاف تصور رایج، مشکل اصلی اعتیاد کودکان به این دستگاه‌ها نیست، بلکه حواس‌پرتی والدین است. مطالعات نشان می‌دهد که با وجود افزایش زمان حضور فیزیکی والدین در کنار فرزندان‌شان، کیفیت تعاملات به شدت کاهش یافته است.
در حالی که مادران امروزی به طور قابل توجهی بیشتر از مادران نسل‌های گذشته در خانه حضور دارند، اما توجه آنها به طور فزاینده‌ای معطوف به صفحه نمایش گوشی‌های‌شان است. این امر منجر به کاهش تعامل عاطفی بین والدین و فرزندان، کمبود توجه و عدم پاسخگویی مناسب به نیازهای عاطفی کودکان می‌شود.
عواقب این بی‌توجهی می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد. کودکانی که از محبت و توجه کافی عاطفی محروم می‌شوند، در معرض خطر ابتلا به مشکلات روحی و روانی، اختلالات رفتاری و ضعف در مهارت‌های اجتماعی قرار دارند.
در حالی که بی‌توجهیِ گاه‌به‌گاه والدین می‌تواند فرصتی برای یادگیری استقلال به کودک بدهد، بی‌توجهیِ مزمن، پیامدهای مخربی بر سلامت روان و عزت نفس او خواهد داشت. اعتیاد به گوشی‌های هوشمند، با علائمی مشابه اعتیاد به مواد مخدر، باعث می‌شود والدین حواس‌شان پرت شده و به نیازهای عاطفی فرزندشان بی‌توجهی کنند. این بی‌توجهی می‌تواند منجر به خشم، سوءتفاهم و در نهایت، آسیب به رابطه والدین و فرزند شود.
جدایی‌های کوتاه‌مدت و برنامه‌ریزی‌شده، هم برای والدین و هم برای کودکان، می‌تواند مفید باشد. این امر به کودکان استقلال و به والدین فرصتی برای رسیدگی به امور خود می‌دهد. اما بی‌توجهیِ مداوم، که در آن والدین با وجود حضور فیزیکی در کنار فرزند، از نظر عاطفی غایب هستند، پیامدهای بسیار مخرب‌تری دارد.
فرستادن کودک به بازی یا درخواست تمرکز نیم‌ساعته برای انجام کاری، رفتاری طبیعی و قابل قبول از سوی والدین است. اما مشکل زمانی به‌وجود می‌آید که حضور والدین تحت‌الشعاع اعلان‌ها و وسوسه‌های گوشی‌های هوشمند قرار می‌گیرد. این امر، الگوی بی‌ثبات و غیرقابل پیش‌بینی‌ای از مراقبت را به کودک ارائه می‌دهد که می‌تواند منجر به اضطراب، ناامنی و عزت نفس پایین در او شود.
ما در دام بدترین مدل فرزندپروری گرفتار شده‌ایم: از یک سو، از نظر فیزیکی در کنار فرزندان‌مان هستیم و استقلال آنها را محدود می‌کنیم، و از سوی دیگر، از نظر عاطفی غایب هستیم و به نیازهای آنها توجه نمی‌کنیم. این بی‌توجهیِ سمی، می‌تواند تاثیرات مخربی بر فرزندان‌مان داشته باشد. در اینجا به برخی از این تأثیرات اشاره می‌کنیم:
- کاهش تعامل و ارتباط با کودک:
زمانی که والدین غرق در دنیای مجازی گوشی‌های خود هستند، توجه کمتری به فرزندان خود نشان می‌دهند و فرصت‌های کمتری برای تعامل و برقراری ارتباط با آنها دارند.
این امر می‌تواند منجر به احساس نادیده گرفته شدن، تنهایی و انزوا در کودک شود.
همچنین، تعاملات والد و کودک برای رشد عاطفی، اجتماعی و شناختی کودک بسیار مهم است و کمبود این تعاملات می‌تواند در این زمینه‌ها مشکلاتی ایجاد کند. برخی این مشکلات از این قرار اند:
- احساس نادیده گرفته شدن: کودکان موجوداتی حساس و نیازمند توجه هستند. زمانی که والدین به جای تعامل با آنها، غرق در دنیای مجازی می‌شوند، به طور ناخودآگاه به کودک القا می‌کنند که او مهم نیست و مورد توجه آنها قرار نمی‌گیرد. این احساس می‌تواند عزت نفس کودک را خدشه‌دار کند و در آینده منجر به مشکلاتی در روابط اجتماعی او شود.
- تنهایی و انزوا: کودکان برای رشد و شکوفایی نیاز به محبت، توجه و تعامل با والدین خود دارند. زمانی که این نیاز به درستی برآورده نشود، کودک احساس تنهایی و انزوا می‌کند. این احساس می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب و گوشه‌گیری در کودک شود.
- مشکلات عاطفی، اجتماعی و شناختی: تعاملات والد و کودک نقشی اساسی در رشد عاطفی، اجتماعی و شناختی کودک ایفا می‌کند. این تعاملات به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را بشناسد، آنها را به درستی بیان کند و با دیگران ارتباط برقرار کند. کمبود این تعاملات می‌تواند در این زمینه‌ها مشکلاتی ایجاد کند و مانع از رشد و پیشرفت کودک شود.
- الگوی نامناسب رفتاری:
کودکان موجوداتی کنجکاو هستند که از طریق مشاهده و تقلید از رفتار بزرگسالان، با دنیای اطراف خود آشنا می‌شوند. این امر به خصوص در مورد استفاده از فناوری صادق است.
اگر والدین دائماً با گوشی‌های هوشمند خود مشغول باشند، به طور ناخودآگاه این پیام را به فرزندان خود می‌دهند که استفاده از این دستگاه‌ها مهم‌تر از تعامل با افراد حاضر در دنیای واقعی است.
این الگوی رفتاری می‌تواند پیامدهای منفی متعددی برای کودکان داشته باشد، از جمله:
- اعتیاد به گوشی: در معرض قرار گرفتن مداوم صفحه نمایش می‌تواند منجر به وابستگی روانی به گوشی‌های هوشمند در کودکان و نوجوانان شود. این امر باعث مشکلات تمرکز، اختلالات خواب و حتی افسردگی می‌باشد.
- مشکلات اجتماعی: استفاده بیش از حد از گوشی، زمان و فرصتی را که کودکان برای تعامل با دیگران و ایجاد مهارت‌های اجتماعی حیاتی دارند، از آنها سلب کند. این امر منجر به انزوا، اضطراب اجتماعی و مشکل در ایجاد روابط سالم می‌شود.
- تأخیر در رشد: مطالعات نشان داده‌اند که استفاده زیاد از صفحه نمایش بر رشد شناختی و زبانی کودکان تأثیر منفی می‌گذارد.
- علاوه بر این، استفاده مداوم از گوشی توسط والدین می‌تواند الگوی رفتاری ناسالمی را در خانه ایجاد کند و تنش و درگیری را افزایش دهد.
- مشکلات رفتاری و عاطفی:
مطالعات نشان داده‌اند که استفاده بیش از حد از گوشی‌های هوشمند با افزایش مشکلات رفتاری و عاطفی در کودکان، مانند پرخاشگری، اضطراب و افسردگی مرتبط است.
نور آبی ساطع شده از صفحه نمایش گوشی‌ها می‌تواند بر خواب و خلق و خوی کودکان تأثیر منفی بگذارد.
همچنین، محتوای نامناسبی که ممکن است در اینترنت وجود داشته باشد، می‌تواند برای کودکان مضر باشد.
راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی:
- محدود کردن زمان استفاده از گوشی: برای خود و فرزندانتان محدودیت‌های مشخصی برای استفاده از گوشی‌های هوشمند تعیین کنید.
- ایجاد «زمان بدون صفحه نمایش»: زمان‌هایی را در روز یا هفته مشخص کنید که هیچ‌کدام از اعضای خانواده اجازه استفاده از گوشی‌های هوشمند را ندارند.
- فعالیت‌های جایگزین ارائه دهید: به جای گوشی، فعالیت‌های سرگرم‌کننده و مفیدی مانند بازی، مطالعه، ورزش یا گذراندن وقت در فضای باز را به فرزندانتان پیشنهاد دهید.
- الگوی رفتاری مناسبی باشید: مراقب باشید که در حضور فرزندانتان از گوشی‌های هوشمند به طور بیش از حد استفاده نکنید.
- با فرزندانتان صحبت کنید: در مورد خطرات استفاده بیش از حد از گوشی‌های هوشمند با فرزندانتان صحبت کنید و به آنها آموزش دهید که چگونه از این دستگاه‌ها به طور مسئولانه استفاده کنند.
