نویسنده: مهدی مظفری
در اولین فراز از دعای روز اول ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِینَ» یعنی اینکه «خدایا روزه‌ام را در این ماه، روزه روزه‌داران حقیقی قرار ده.» این قطعه از دعای روز اول ماه مبارک می‌رساند که روزه و روزه‌داری انواع و اقسام گوناگون دارد. عالمان دین، سه صنف از روزه را ذکر کرده‌اند: روزه مؤمنین (معمولی)، روزه متقین (روزه خاص) و روزه عارفان.
آن روزه‌ای که روزه حقیقی گفته می‌شود و کسی که این روزه را به جا می‌آورد، روزه‌دار واقعی، همانا صنف دوم از روزه و روزه‌داری است. در روزه مؤمنین، مؤمنان فقط از محرمات و مکروهات فقهی پرهیز می‌کنند، اما افرادی، متقین یا روزه‌داران حقیقی‌ست که به گفته پیشوایان دین، به معنای واقعی روزه می‌گیرند. پیامبر اکرم و پیشوایان دین، روزه‌دار حقیقی را چنین معرفی می‌کنند:
روزه‌دار واقعی در این ماه خود را از آنچه خدا حرام كرده و از افطار دادن به چيزهاي حرام، حفظ می‌کند و به گونه‌اي رفتار می‌کند كه امام صادق(ع) درباره روزه‌داری وصیت فرموده است: «هرگاه روزه هستي بايد گوش، چشم، مو، پوست و همه اعضاي تو روزه باشند، يعني از انجام محرّمات بلكه مكروهات دوري كنند.» و نيز فرمودند: «گاه روزه تو نبايد همانند روز افطار تو باشد» یعنی در ماه مبارک رمضان باید اندیشه و گفتار و رفتارت بهتر از روزهایی باشد که روزه نیستی. البته ایشان (ع) در توضیح کلام‌شان افزودند:
«روزه نه همين خودداري از خوردن و آشاميدن تنهاست، بلكه بايد در هنگام روزه، زبان خود را از دروغ نگه داريد، ديده‌هاي خود را از حرام بپوشانيد، با يكديگر گلاویز نشوید، بر هم حسد نورزيد، غيبت و گفتگوي بي منطق ننماييد، سوگند دروغ بلكه حتي سوگند راست به زبان نياوريد، دشنام و ناسزا ندهيد، بي‌خردي نورزيد، از ياد خدا و نماز غفلت نكنيد، از آنچه نبايد گفت به زبان نیاورید، شكيبا باشيد، سخن به راستي گوييد، از اهل شرّ دوري كنيد، و از گفتار بد و دروغ و افترا و خصومت با مردم و گمان بد بردن و غيبت و سخن چيني اجتناب كنيد.»
امام صادق(ع) در فرازی دیگر، از وصیت طولانی و پرمفید خود به صورت کلی دو ویژگی بزرگ روزه‌داران حقیقی ماه مبارک رمضان را برمی‌شمرد. البته این دو ویژگی چکیده‌ای از تمام خصوصیات روزه‌داران شهر الصیام است. ایشان (ع) فرمودند: «در ايام روزه، روح و بدن خويش را به خداي (عزّ و جلّ) ببخش.» امام در این قطعه از وصیت خود می‌فرماید روزه‌دار حقیقی کسی است که روح و بدنش در سیطره فرمان خداوند است؛ یعنی انسان روزه‌دار در امور معنوی(مسائل روحی-روانی) و امور فیزیکی، هیچ‌وقت از خدایش سرپیچی نمی‌کند. امام در سفارش به روزه‌داران فرمودند: «دل خويش را براي محبت و ياد او(خداوند) فارغ گردان و بدن خود را در آنچه خدا تو را به آن امر كرده و فرا خوانده بكار گير.»
این دستورات و سفارشات امام را اگر یک روزه‌دار در ماه معظم رمضان در نظر داشته باشد و مو به مو انجام دهد، بدون شک جزء روه‌داران حقیقی به حساب خواهد آمد؛ به قول امام، حق روزه را به جا آورده است. البته این شخص از نزد خدا پاداش عظیم امساک و روزه‌داری را خواهد برد.
امام صادق(ع) برای اینکه عظمت بندهای وصیت خود را نشان دهد و آن ویژگی‌ها را برای مخاطبان روزه‌دار پراهمیت نشان دهد، می‌فرماید: «امّآ از آنچه بيان شد آنچه را كم بگذاري، به اندازه آن از فضل و ثواب روزه تو كم مي‌شود.» ایشان(ع) در این فراز گفته است شما(روزه‌دار) اگر فقط مثلا شکم را از روزه بهرمند کنی و تشنگی و گرسنگی را تحمل کنی، اما در زبان و روح و روانت روزه نداشته باشی، شاید روزه‌ات قبول شود، اما ثواب و پاداش عظیم روزه‌دار حقیقی را نخواهی برد.
امام صادق(ع) در پایان وصیت‌اش یک مثال تاریخی نقل می‌کند: «به درستي كه پدرم گفت: از رسول خدا (ص) شنيدم زني هنگام روزه، خدمتکار خويش را دشنام داد، حضرت طعامي خواست و به آن زن گفت: ميل كن، عرضه داشت: روزه هستم، فرمود: چگونه روزه‌اي كه خدمتکار خود را دشنام دادي!» این مثال و این سخن پیامبر در خطابت با آن زن روزه‌دار به خوبی می‌رساند که «روزه تنها ترك خوردن و آشاميدن نيست، همانا حق تعالي، روزه را حجابي از انجام كارهاي ناشايست، و كردارهاي بد، و گفتارهاي ناپسند قرارداده است. چه بسيارند روزه داران، و چه بسيارند آنانی كه تحمّل گرسنگي مي‌كنند.»
این وصیت بلندبالای امام صادق (ع) به خوبی و روشنی می‌رساند که روزه‌دار تا روزه‌دار داریم. کسانی هستند که روزه‌داری را فقط به بستن دهان از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها می‌دانند. حال آنکه این حقیرترین و ضعیف‌ترین نوع روزه و روزه‌داری است. امام علی (ع) فرمودند: «چه بسيار روزه‌داراني كه او را از روزه، جز تشنگي و گرسنگي بهره‌اي نيست، و چه بسيار عبادت كنندگاني كه او را از عبادت سودي جز رنج و زحمت نيست، اي خوشا خوابِ زيركان كه بهتر از بيداري و عبادت احمقان مي‌باشد، و خوشا افطار زيركان كه بهتر از روزه داشتن بي‌خردان است.»
پایان این نوشتار را مزیّن می‌کنیم به سخنی زیبا از رحمت اللعالمین حضرت محمد مصطفی(ص). ایشان به جابر بن عبدالله فرمودند: «اي جابر اين ماه، ماه رمضان است، هركه بایستی روزه بدارد روزش را، و به عبادت بايستد بخشي از شبش را، و شكم و شهوت خويش را از حرام باز دارد، و زبانش را حفظ كند، از گناهانش همچون بيرون رفتن از ماه رمضان بيرون رود . . . جابر گويد: گفتم: يا رسول الله ، چه نيكوست اين حديثي كه فرمودي؟ حضرت(ص) فرمود: اي جابر چه دشوار است اين شرط‌هايي كه گفتم.»
