دوست داشتن، تنفر، شادی، غم، آرامش، خشم و… تمام این‌ها احساسات انسانی هستند، شما نمی‌توانید به یکی از احساسات نمره مثبت دهید و به دیگری منفی. در اجتماعی که ما بزرگ شده‌ایم تاکنون آنچه به ما گفته شده این بوده که خشم یک احساس منفی است و تا می‌توانیم نباید بروز دهیم. اما عصبانی بودن به خودی خود اصلاً چیز بدی نیست، در سال‌های اخیر محققان دریافته‌اند که احساس خشم و عصبانیت اگر به شکل درست و سازنده بروز پیدا کند، برای سلامت روان سودمند و البته مفید است.
به لحاظ تکاملی احساس خشم باعث نجات جان انسان‌ها می‌شود، چرا که یکی از اصلی‌ترین محرک‌های جنگ و تلاش برای بقا در خشم ریشه دارد. این احساس ما را حساس‌تر می‌کند و باعث می‌شود نسبت به محیط اطراف‌مان دقیق‌تر و تیزبینانه‌تر نگاه کنیم و بهتر تمرکز کنیم.
به علاوه، در موقعیت‌های حساس، مثلا زمانی که مورد تعرض یا تهاجم دزد و… قرار می‌گیریم، احساس خشم و عصبانیتی که از شکسته شدن حریم شخصی‌مان داریم، باعث می‌شود واکنش نشان بدهیم.
اما باید بدانید، هر احساسی نیازمند مدیریت درست است. بنا اگر با کنترل عصبانیت به شیوه صحیح این خشم را در خود زنده نگه دارید و آن را جایگزین ترس و تردید و اندوه کنید، جرات اعتراض کردن و ایستادن در مقابل بی‌عدالتی را خواهید یافت. خشم به ما نیروی لازم برای دست زدن به یک اقدام مهم و اعتراضی را می‌دهد و ما را از انفعال دور می‌کند. همین امر باعث می‌شود بتوانیم به اهداف‌مان دست یابیم.
باید خاطر نشان سازیم که عصبانی شدن یکی از ویژگی‌های روانی انسان‌هاست که همه ما حتماً در موقعیت‌های تنش‌زا و بحرانی دچار آن شده‌ایم. اما خشم و عصبانیت علی‌رغم اینکه مزایایی بر بدن دارد، در صورتی که درست مدیریت نشود، می‌تواند تبدیل به مسئله‌ی بزرگی شده و دردسرهای بسیاری را خلق کند.
از آن جایی که عصبانیت و خشم یکی از موضوعات مهم جامعه بشری شمرده می‌شود که گاه پیامدهای جبران ناپذیری را نیز بر جای می‌گذارد، در این مطلب به دلایل بیش از حد عصبانی شدن برخی افراد و راه‌های مدیریت این وضعیت خواهیم پرداخت، باشد که این آگاهی منجر به بهبود عملکرد شما در موقعیت‌های تنش‌زا شود.
چه کسانی بیشتر عصبانی میشوند؟
همه ما شرایطی را تجربه کرده‌ایم که به دلایل مختلف بسیار عصبانی شده‌ایم و از شدت خشم دود از کله‌مان بلند شده است. شدت عصبانیت در افراد مختلف بسته به شرایط و روحیات افراد می‌تواند بسیار متفاوت باشد.
خشم و عصبانیت یک تجربه همگانی و نرمال است. با این حال، در برخی مواقع شدت عصبانیت‌مان غیر قابل کنترل شده و از حالت طبیعی‌اش خارج می‌شود. در این حالت است که خشم ما باعث خلق مشکلات بزرگی می‌شود. مشکلاتی که گاه در یک لحظه ایجاد میشوند ولی دردسرهای طولانی مدت و گاه یک عمر پشیمانی را برجای می‌گذارد.
با اینکه همه‌ی مان واکنش عصبانیت را در مواقع بحران از خود بروز می‌دهیم اما شماری شدت عصبانیت آنان بیشتر بوده که دلایل خاص خودش را دارد.
- متخصصان معتقدند افرادی که در گذشته خود بیش از دیگران مورد محرومیت، سرکوب شدن یا استرس شدید قرار گرفته‌اند؛ مانند کسانی که از کودکی فقر، مشکلات سلامتی، تبعیض و… را تجربه کرده‌اند، بیش از دیگران خشمگین و عصبانی میشوند.
- تجربه سوگ و اندوه عمیق نیز می‌تواند باعث بروز عصبانیت شدید شود. افرادی که با سوگ‌های حل نشده، پیچیده و فعال دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نسبت به کسانی که بحران‌های خود را حل کرده و بر آن‌ها فایق آمده‌اند بیشتر عصبانی میشوند.
- داشتن انتظارات عجیب و غریب از دیگران و پرتوقع بودن نیز به راحتی می‌تواند آتش عصبانیت را در برخی افراد شعله‌ور کند. افرادی که از دیگران انتظارات غیرواقعی دارند و خود را همیشه حق به جانب می‌دانند همواره در درون خود نسبت به کسانی که انتظارات آن‌ها را برآورده نمی‌کنند، خشمگین هستند.
- یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین دلایل زود عصبانی شدن، استرس است. استرس مزمن باعث می‌شود افراد احساس کنند قادر به کنترل شرایط نیستند، احساس ناامیدی کنند و خود را در معرض تهدید بدانند. بدین‌ترتیب توانایی کنترل عصبانیت خود را از دست می‌دهند.
- افرادی که زود از کوره در می‌روند، در روانشناسی به عنوان کسانی شناخته میشوند که «تحمل ناکامی پایینی» دارند. یعنی احساس می‌کنند نباید در معرض ناکامی، ناراحتی یا آزار قرار بگیرند. آن‌ها نمی‌توانند گام به گام با مسائل کنار بیایند و به ویژه در مواجهه با اوضاع ناعادلانه و غیرمنصفانه، شعله‌های عصبانیت‌شان سر به فلک می‌کشد.
- تحقیقات نشان داده که سابقه‌ی خانوادگی هم نقش مهمی دارد. افرادی که زود عصبانی میشوند معمولا از خانواده‌های ازهم پاشیده و آشفته می‌‌آیند. خانواده‌ای که راه درست برقراری ارتباط عاطفی را نمی‌داند.
راه‌های کنترل عصبانیت
کنترل خشم می‌تواند انسان را پیش از انجام کار یا حرفی که ممکن است برای او پشیمانی به همراه داشته باشد، باز دارد. اینکه شماری از ما عصبانیت‌مان را به شکل طوفانی بروز می‌دهیم به این علت است که با مهارت‌های کنترل خشم آشنایی کافی نداریم.
در افغانستان شمار زیادی از افراد خشم و عصبانیت خود را به شکل نادرست آن بروز می‌دهد و در برخی موارد چالش‌های بسیار زیادی را نیز خلق کرده‌اند. به ویژه مردان؛ هنگامی که عصبانی میشوند، حتی دست به خشونت فیزیکی می‌زنند و اعضای خانواده را لت و کوب می‌کنند. اینگونه افراد که اکثرا سرپرست خانواده را هم تشکیل می‌دهند، نباید فراموش کنند که نسل‌های بعدی آنان دقیقا فرزندان‌شان، این روش بروز خشم را از آن‌ها می‌آموزند و اینگونه چرخه‌ی نادرست سال‌ها ادامه پیدا می‌کند.
باید به خاطر بسپاریم که بروز خشم به شیوه صحیح و مدیریت‌شده، هم تخلیه روانی و جلوگیری از سرکوب احساسات را به دنبال دارد و هم از پیامدهای نامطلوب عصبانیت بیش ازحد جلوگیری می‌کند. با این حال، اگر تاکنون با روش‌های کنترل خشم آشنایی نداشته‌اید، بهتر است راه‌حل‌های زیر را امتحان کنید.
- در هنگام عصبانیت قبل از هر اقدامی چند نفس عمیق بکشید، کمی راه بروید و مقداری آب سرد بنوشید. اجازه دهید کمی آتش خشم‌تان فروکش کند.
- به محض اینکه احساس کردید دارید جوش می‌آورید، نفس عمیق بکشید و از ۱۰۰ شروع کنید و معکوس بشمارید. با خودتان بگویید که با هر شماره‌ای که به سمت عدد یک می‌آیید، احساس عصبانیت‌تان نیز یک درجه کمتر می‌شود.
- اجازه ندهید خشم باعث شود حرف‌هایی بزنید که بعداً از گفتن آن پشیمان می‌شوید. پیش از زدن هر حرفی ده ثانیه مکث کنید و بیندیشید.
- گاهی بهتر است که خودمان را جای فردی بگذاریم که ما را عصبانی کرده است. شرایط را از زاویه‌ی نگاه او ببینیم و فکر کنیم که اگر ما جای او بودیم چه کار می‌کردیم. با این روش می‌توانیم بفهمیم که آیا خشم ما به جا بوده است یا نه و در نهایت جلوی قضاوت‌های اشتباه و آسیب‌های بیشتر را بگیریم.
- در عصبانیت، کمتر سخن بگویید تا هم از سخنان نامطلوب جلوگیری کنید و هم با گوش دادن به مخاطب‌تان بتوانید فضای متشنج را کمی آرام کنید و کنترل عصبانیت خود و حتی دیگران را در دست بگیرید.
- تمرینات ریلکسیشن و مراقبه را انجام دهید و اجازه دهید ذهن‌تان کمی آرام بگیرد.
- زمانی که عصبانی هستید با دوستان صمیمی خود صحبت کنید و از آن‌ها کمک بگیرید. صحبت کردن باعث می‌شود فشار روانی و استرسی که تحمل می‌کنید به مراتب کمتر شود.
- لازم نیست که در حالت عصبانیت یک طومار طولانی بنویسید، در حد چند خط احساسات و ناراحتی خود را شرح دهید یا حتی کاغذ را خط‌‌خطی کنید! همین کار ساده می‌تواند چند درجه از عصبانیت شما کم کند.
- به جای آنکه دائماً محرک عصبانیت خود را پیش چشم‌تان بیاورید، به چیزهای دیگر فکر کنید. به جزئیات محیط اطراف‌تان تمرکز کنید، تصاویر آرامش‌بخش با رنگ‌های روشن را نگاه کنید و سعی کنید از محرک‌ها دور شوید.
- دوش گرفتن یکی دیگر از راه‌های کنترل خشم است. با دوش گرفتن هم می‌توانید برای لحظاتی تنهایی و دوری را تجربه کنید و هم به ذهن و جسم‌تان کمک می‌کنید که از حالت فشار خارج شده و کم‌کم آرام شود. اگر بتوانید حرارت آب را کم کرده و دوش آب خنک بگیرید که قطعا حس و حالی که تجربه می‌کنید دلچسب‌تر و آرامبخش‌تر خواهد بود.
- اگر در خانه یا محل کارتان هستید و شرایط خاصی شما را عصبانی کرده است، برای مدتی آن‌جا را ترک کنید. سعی کنید با خودتان تنها باشید، بروید در اتاق و در را ببندید، از خانه بزنید بیرون و شروع کنید به قدم زدن. حتی اگر هیچکدام از این کارها را هم نتوانستید انجام بدهید، می‌توانید فقط حالتی که دارید را عوض کنید؛ مثلا اگر ایستاده‌اید بنشینید یا اگر نشسته‌اید بلند شوید و بایستید. مهم این است تلاش کنید خودتان را از وضعیتی که بدن و ذهن‌تان را دچار فشردگی کرده، خارج کنید.
