نویسنده: مهدی مظفری
زن در طول تاریخ، روزگار پرماجرا و بس دردآوری داشته است، شکنجه‌هایی که باید ساعت‌ها به آن گریست و از حماقت بشر نسبت به هم‌نوع خود (زن) انگشت به دهان ماند. جریان پرماجرا و دردآلود زن، از مهم‌ترین مباحث جامعه‌شناسی روز به‌شمار می‌رود. با این حال، به‌طور کلی دوران زندگی زن را به دو دوره می‌توان تقسیم کرد:
نخست، دوران ماقبل تاریخ که امروزه اطلاع صحیح و دقیقی از وضعیت زنان در آن دوره در دست نیست و گمان می‌رود که در آن دوران، زنان از حقوق طبیعی بیشتری برخوردار بوده‌اند.
دوره دوم، با شروع تاریخ بشریت آغاز شد. در این دوره، در شماری از جوامع، زن به‌عنوان یک شخصیت غیرمستقل در حقوق اقتصادی و سیاسی و اجتماعی شناخته شد. در محیط پیدایش اسلام (حجاز) نیز قبل از ظهور پیغمبر اکرم(ص) با زن همان معامله انسان وابسته و غیرمستقل می‌شد. رفتار ساکنان آنجا به بشرهای نیمه وحشی شباهت بسیاری داشت زیرا به شکل فجیع و ننگینی از زن بهره‌برداری می‌کردند، زن در آن محیط آن چنان بی‌اراده و بی‌اختیار بود که گاهی جهت ارتزاق صاحب خود در معرض کرایه قرار می‌گرفت. محرومیت از تمدن و ابتلا به فقر، آن‌ها را گرفتار خشونت عجیبی کرده بود که حتی جنایت معروف وأد (زنده به گور کردن) را در مورد زنان و دختران، مرتکب می‌شدند.
تحقیر و دَرهم شکستن شخصیت زن، هم در میان اعراب جاهلی بود و هم در میان اقوام دیگر. به شهادت تاریخ، زن حتی در اجتماع متمدن‌ترین ملل آن زمان نیز شخصیتی ناچیز داشت و غالباً با او به‌صورت یک کالا و نه یک انسان رفتار می‌شد، ولی مسلماً عرب جاهلی این تحقیر را در اشکال زننده‌تر و وحشتناک‌تری انجام می‌داد تا آنجا که اصلاً نسب (تبار) را مربوط به مرد دانسته و مادر را تنها ظرفی برای نگهداری و پرورش جنین می‌خواندند. چنانکه در شعر معروف جاهلی منعکس است:
بنونا بنو أبنائنا وبناتنا بنوهن أَبناءُ الرِّجالِ الأَباعِدِ
«فرزندان ما، فرزندان پسران ما هستند و فرزندان دختران ما، پسران مردان بیگانه‌اند.»
علاوه براین، آن‌ها برای زن حقی در ارث قائل نبودند، برای تعدد زوجات حد و مرزی قائل نمی‌شدند، به‌سادگی خوردن آب، ازدواج می‌کردند و به همان آسانی آنان را طلاق می‌دادند.
مرحله نوین در زندگی زن
با ظهور اسلام و تعلیمات ویژه‌ی آن، زندگی زن وارد مرحله نوینی شد که با دو مرحله‌ی گذشته تفاوت بسیار داشت. در این دوره، زن استقلال خود را یافت، از کلیه حقوق فردی و اجتماعی و انسانی برخوردار شد. پایه‌ی تعلیمات اسلام در مورد زن همان است که در قرآن سوره (بقره، ۲۲۸) می‌خوانیم: «وَ لَهُنَّ مِثلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالمَعروفِ – زن همان اندازه که در اجتماع وظایف دشواری دارد، حقوق قابل توجهی نیز داراست.»
اسلام زن را مانند مرد، برخوردار از روح کامل انسانی و اراده و اختیار دانسته و او را در مسیر تکامل که هدف خلقت است می‌بیند. از این رو، هر دو (مرد و زن) را در یک صف قرار داده و با خطاب‌های «یا أیُّهَا النَّاسُ» و «یا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنوا» مخاطب قرار داده است. آموزش برنامه‌های تربیتی، اخلاقی و علمی را برای آن‌ها لازم دانسته و با آیاتی مثل «وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنثَیٰ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وعده – برخوردار شدن از سعادت کامل به هر دو جنس داده» و با آیاتی مانند «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنثَیٰ وَ هُوَ مُؤْمِنُ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوَةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُون» (نحل، ۱۶) می‌گوید: هر یک از زن و مرد می‌توانند با انجام دادن برنامه‌های اسلام و وظایف الهی به تکامل معنوی و مادی برسند و به حیات پاکیزه و طیب که سراسر سعادت و نور است گام نهند.
اسلام زن را مانند مرد به تمام معنی مستقل و آزاد می‌داند و قرآن با آیاتی نظیر «نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ» یا «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا»(فصلت، ۴۶) این آزادی را برای عموم افراد اعم از زن و مرد بیان می‌دارد و حتی در مجازات هم می‌بینیم در آیاتی مثل «الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ» و مانند آن، هر دو را به مجازات واحدی محکوم می‌کند.
از طرفی، چون استقلال لازمه اراده و اختیار است، اسلام این استقلال را در کلیه حقوق اقتصادی می‌آورد و انواع و اقسام ارتباطات مالی را برای زن بلامانع دانسته و او را مالک درآمد و سرمایه‌های خویش می‌شمارد. در (آیه ۳۲ سوره نساء) می‌خوانیم: «لِلرِّجَالِ نَصِیبُ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّسَاءِ نَصِیبُ مِمَّا اکْتَسَبْنَ.»
با توجه به واژه اکتساب برخلاف کسب، به بدست آوردن مالی اشاره می‌کند که نتیجه‌اش متعلق به شخص بدست آورنده است و نیز با در نظر گرفتن قانون «عَلَی النَّاسُ مُسَلَّطُونَ عَلَی أَمْوَالِهِمْ؛ همه مردم بر اموال خویش مسلط اند» مشخص می‌شود که اسلام به استقلال اقتصادی زن احترام گذاشته و در این مورد هم، بین زن و مرد تفاوتی نگذاشته است.
اسلام بود که حقوق و هویت زن را در جوامع بشری احیا کرد، زن را یک رکن اساسی اجتماع معرفی نمود و تاکید کرد که هرگز نباید با زن معامله یک موجود فاقد اراده و وابسته و نیازمند به قیم نمود.
